İlahi Takdir ve İnsan İradesi Bağlamında Hidayet ve Dalalet Meselesi

Allah–insan–âlem ilişkisine dair önemli kavramlardan biri olan hidâyet ve dalâlet, kelâm sistemi içerisinde kader problemi çerçevesinde tartışılır. Hidâyet ve dalâlette Allah'ın irade ve kudretinin yanı sıra insan iradesinin de etkisi aşikârdır. Allah'ın irade ve kudreti bağlamı lütuf ve adalet çerçevesinde, insanın iradesi ise sorumluluk bağlamında değerlendirilir. Dolayısıyla hidâyet ve dalâleti tamamen Allah'a havale edip insanın sorumluluğunu ortadan kaldırmak aklî ve naklî geçerli bir gerekçeye dayanmamaktadır. Bu çalışmada hidâyet ve dalâlet mefhumları, insanın yaşam serüveni boyunca yaptığı tercihlerin mahiyeti ve hidâyet–dalâlete olan etkileri bağlamında Taberî'ye göre incelenmiştir. Bu bağlamda çerçevesi oluşturulan araştırma bir giriş, üç bölüm ve sonuçtan müteşekkildir. Giriş kısmı araştırmanın metodolojisi ve kısaca Taberî'nin ilmî kişiliğine dair bir bilgi sosyolojisinden ibarettir. Birinci bölümde hidâyet ve dalâletin temelini teşkil eden kavramlar tahlil edilmektedir. Bu bağlamda Allah'ın yarattığı ve sorumlu kıldığı insanın yaratılış prototipi olarak fıtratın mahiyeti işlenmektedir. Devamında insan fıtratının bu mahiyeti ile yaşamına başladığı âleme ilişkin Allah'ın koyduğu düzene işaret edilirken hidâyet ve dalâlet bağlamı tespit edilmektedir. Söz konusu ilişkiler ağı Taberî'nin görüşleri doğrultusunda ele alınmaktadır. İkinci bölümde hidâyet olgusunun kelâm düşüncesi ve Taberî'ye göre anlam ve bağlamları incelenmektedir. Ayrıca hidâyet olgusu ilahî davet, insanın hidâyete ermedeki etkisi, sebepleri ve hidâyette ilahî lütuf olarak değerlendirilen tevfik konuları çerçevesinde ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde ise dalâlet olgusu ile ilgili kavram ve durumlar değerlendirilmekte; bu bağlamda dalâlet kavramı, hızlân ve organların mühürlenmesi hususları işlenmektedir. Son olarak bu araştırmanın neticesinde ulaşılan bulgular sonuç kısmında değerlendirilmektedir.

(Tanıtım Bülteninden)